W 2015 roku, po kilku latach kryzysu, nastąpiła poprawa koniunktury gospodarczej w Unii Europejskiej, ale także wzrosło ryzyko pierwszej secesji z unii walutowej. Jeśli Grecja opuści strefę euro to będzie to nie tylko fiasko kosztownej polityki antykryzysowej, ale przede wszystkim efekt napięć w systemie politycznym i niezgody lewicowego rządu greckiego na sposób funkcjonowania europeizacji w czasie kryzysu.

Przezwyciężanie problemów ekonomicznych

W roku 2008 Unia Europejska weszła w kryzys gospodarczy, który najpierw dotyczył systemu finansowego, a później przerodził się w kryzys strefy euro. Miał on poważne implikacje dla dotychczasowych procesów integracji europejskiej. Celem tej analizy jest próba oceny w jakim stopniu udało się przezwyciężyć sytuację kryzysową w wymiarze ekonomicznym i polityczno-ustrojowym.

Kumulacja nierównowag makroekonomicznych w strefie euro była związana przede wszystkim ze zróżnicowaniem konkurencyjności gospodarczej między państwami najsłabszymi ekonomicznie, usytuowanymi głównie na południu Europy, a tymi najbogatszymi pochodzącymi z centralnej części kontynentu. W ramach unii walutowej zabrakło instytucji, które mogłyby zapobiec pogłębiającym się nierównowagom. W sytuacji kryzysu, nadal w pełni nie wprowadzono takich instrumentów. Zamiast tego wdrażano taktykę antykryzysową, która w części pogłębiała trudności. Głównym mechanizmem tej polityki była europeizacja, a więc presja ze strony instytucji i prawa europejskiego na państwa członkowskie w celu przeprowadzenia niezbędnych dostosowań ekonomicznych w unii walutowej.

Państwa dotknięte kryzysem nie mogły odbudować konkurencyjności gospodarczej w krótkim horyzoncie czasu poprzez politykę kursową (tj. obniżenie kursu własnej waluty), gdyż jest to niemożliwe w ramach unii walutowej. Nie mogły także, w dłuższej perspektywie, pobudzić gospodarki poprzez inwestycje,gdyż zostały zmuszone do konsolidacji fiskalnej. Trudnej sytuacji na rynku pracy nie poprawiała mobilność pracowników, która w Europie jest stosunkowo niska. Jednocześnie na szczeblu unii walutowej nie ma póki co narzędzi fiskalnych (np. z zakresu polityki socjalnej), które umożliwiłyby odbudowę popytu w pogrążonych w kryzysie państwach członkowskich, ale również takich instytucji, które umożliwiłyby niezbędne inwestycje strukturalne wzmacniające konkurencyjność w tych krajach. Rozwiązaniem proponowanym przez decydentów europejskich była tzw. wewnętrzna dewaluacja, która miała obniżyć koszty produkcji w najsłabszych państwach Eurolandu. Celem tej operacji – podobnie jak i reform liberalizujących rynek pracy – było przywrócenie funkcjonalności wcześniejszego modelu gospodarczego w tych krajach, a opierającego się na niskich kosztach produkcji. Ale takie działanie wywołało presję deflacyjną i spowolniło tempo wzrostu gospodarczego. Prowadziło więc do wzrostu bezrobocia i ograniczenia popytu wewnętrznego przy bardzo wolnym tempie odbudowy konkurencyjności krajowego eksportu.

For an updated English translation of this research paper click here.